Tijdens Brainwash Festival 2019 schreven Maxime Garcia Diaz en Maartje Wortel fanfictie met hun favoriete personages. Drie wetenschappers, Welmoed Wagenaar, Nicolle Lamerichs en Gaston Franssen, gaven een mini-college over het genre. Aansluitend ging moderator Ellen Deckwitz met de schrijvers en wetenschappers in gesprek. Speciaal voor onze website zijn een aantal teksten hier te lezen en te beluisteren.

Creativiteit en remix: Over de aantrekkingskracht van fanfictie
Nicolle Lamerichs

Dit jaar won het populaire fanfictie platform Archive of Our Own de prestigieuze Hugo Awards (2019). Toen iedere auteur in de zaal op mocht staan, voelde het als een overwinning. Fans worden steeds meer gezien. Of het nu het einde van Game of Thrones betreft, de discussie rondom vrouwelijke 007, of de oneindige verfilmingen van Marvel, fans zijn vocaal. Vandaag de dag lijken veel producten voor hun bedoeld. De industrie is steeds meer ingericht op fans en richt zich bewust op hen.

In onze moderne cultuur is de fan bijna niet weg te denken. Deze subculturen, fandom, geven mensen de kans ergens bij te horen. Fans zijn een interpretatieve groep die opvalt – kritisch, affectief en sociaal. Sinds oudsher wordt populaire cultuur gedragen en genoten door haar publieken, maar ook hervormd door appropriatie en remix. Binnen fanculturen zien we dit fenomeen terug. In hun discussies interpreteren fans niet alleen bekende titels, ze gaan er ook creatief mee aan de slag. Fans herschrijven, kostumeren, editen, remixen en spelen met hun favoriete karakters en werelden.

Fan-activiteiten vinden zowel offline als online plaats, online bijvoorbeeld op bekende sociale media als Twitter, offline binnen fanclubs en fanconventies. Deze groepen en platforms worden vaak samengepakt als “fandom”, een analytisch concept dat fans beschrijft van een bepaalde serie, zoals Glee, of een genre, zoals sciencefictie.

Aan de hand van fanfictie beschrijft deze talk de verhalen, gevoelens en cultuur van fans, de relatie tussen fan auteurs en fictionele karakters, en de rol van gender en seksualiteit in fandom. Fanfictie refereert naar het creatief herschrijven van de brontekst door het incorporeren van de setting, karakters of delen van het bestaande plot.

Tegenwoordig is iedereen een beetje fan.

Je hoeft niet diep in de subcultuur of fanfictie te zitten om je soms een fan te voelen. Fan zijn is immers ook heel alledaags – we bewonderen muzikanten, auteurs, series. Een publiek wordt tegenwoordig aangemoedigd niet alleen televisie te kijken, maar er actief mee te engageren, met name op online platforms. Alle publieken zijn tegenwoordig actief. Voor onderzoek betekent dit dat je fans vaak niet meer op hun participatie bestudeerd maar op hun gevoel en hoe zij zich identificeren, wat ik in mijn werk affective reception noem.

Welke verlangens kenmerken de fan? Saamhorigheid en expressie, om te beginnen. Zo is leren schrijven in een veilige omgeving bijvoorbeeld een grote aantrekkingskracht.  Dat valt met name op in genres zoals Mary Sue, waarin jonge schrijvers een perfecte, nieuwe hoofdpersoon creëren in een bestaande fictionele wereld. De cult-Harry Potter fanfictie, My Immortal (2006-2007) is hier een goed voorbeeld van. Een mysterieus gothic meisje belandt op Hogwarts en begint een relatie met Draco. Hoewel dit een slecht geschreven verhaal is heeft het nog steeds een grote schare volgers en een webserie op YouTube.

Worldbuilding kenmerkt deze auteurs ook, blijven fantaseren en toevoegen aan een verzonnen wereld. Het uitbreiden en herzien is belangrijk voor auteurs, ze geven er een persoonlijke touch aan. Dit gebeurt bottom-up, maar ook top-down kenmerkt dit de creatieve industrie en de monopolies zoals Disney. Hervertellen (transmedia) is de norm en mythologieën als Star Wars en Harry Potter blijven uitbreiden. Tegenwoordig wordt een verhaal vaak verspreid over verschillende media platforms. Sommige fans worden er moe van, anderen genieten van elk product, weer anderen liggen dwars. ‘Die Luke Skywalker uit The Last Jedi is niet zoals ik hem herinner.’

Nostalgie is een belangrijk gevoel tegenwoordig – iets dat de media-industrie uitmelkt maar dat fans oprecht en diep ervaren. Het kan escaleren, zoals in #comicsgate dit jaar waarin mannelijke fans zich keren tegen “forced diversity” in strips, bijvoorbeeld vrouwelijke of superhelden van kleur. Echte superhelden zijn stoere mannen zoals Superman. Hoewel fans zelf verhalen kunnen herzien, zijn sommigen niet tevreden. Ze willen dat de officiële tekst precies is wat zij bedenken, zelfs al is dat conservatief of seksistisch. Fanfictie biedt genoeg mogelijkheden, maar kennelijk niet voor iedereen.

Hoewel Engelse taal Archive of Our Own en Fanfiction.net domineert, zijn fanculturen zijn verre van globaal. Neutraal zijn ze ook niet, dat zijn ze eigenlijk ook nooit geweest.

Ongelijkheid valt op, zeker in tijden waarin extreemrechtse politieke bewegingen zich maskeren via memes en fancultuur.

Natuurlijk mogen we fans niet verwarren met andere publieken, maar wat we ook geleerd hebben de afgelopen jaren is dat online participatie niet altijd goed is. Het komt niet altijd voort uit oprechte liefde. Anti-fans en trolls zijn een feit, maar de fanatieke fans (stans) die constant hun favoriete idool online ophemelen ook.

Wat is de toekomst van fancultuur? Misschien kunnen we verhalen binnenkort automatisch remixen, en hoeft er geen mens meer aan te pas te komen. Een van de populairste Harry Potter verhalen van de afgelopen tijd – The Handsome One – is bijvoorbeeld geschreven door een bot.  Deze talk behandelt de kracht van fanfictie, maar het is ook een kritische statusupdate. Wat is de kracht van fanfictie nog in een tijd waarin de media-industrie alles herschrijft? Is fanfictie schrijven een politieke daad, en wie emancipeert het?