Stijloefeningen is een boekje dat stamt uit 1947. In Nederland werd het voor het eerst in 1978 uitgegeven, en nog enkele malen daarna. Rudy Kousbroek vertaalde het en schreef een voorwoord, dat ook is opgenomen in de editie die deze maand uitkwam ter ere van het 70-jarig bestaan van uitgeverij De Bezige Bij. Nieuw toegevoegd hierin is een nawoord van Marjolijn van Heemstra. Het boekje omvat, kort gezegd, 98 variaties in stijl op één wat banale, maar in toenemende mate boeiende anekdote van een halve pagina lengte. Queneau herschrijft de anekdote op basis van specifieke stijlfiguren, genres, vertelperspectieven en -tijden.

Raymond Queneau was, naast romancier en dichter, in de eerste plaats wiskundige, en ‘niet in een passieve betekenis’, zoals Rudy Kousbroek in zijn voorwoord schrijft. Zijn wiskundige inzicht gebruikte Queneau in zijn benadering van tekst. Hij schreef zijn romans aan de hand van een gedetailleerd mathematisch schema, en ook Stijloefeningen benadert zowel ‘het verhaal’ als taal als iets wat op te delen is in steeds kleinere, exacte (aanwijsbare) elementen, die, wanneer men ze kent en heeft doorgrond, naar wens kunnen worden gemanipuleerd. Dit boekje is een studie in het doorgronden van een reeks van 98 van die elementen.

Tegelijkertijd is Stijloefeningen echter zoveel meer dan slechts een studie. Het is een ode. Want waar een wiskundige benadering van literatuur droog en rigide klinkt, blijkt uit de speelsheid waarmee de oefeningen zijn uitgevoerd niet alleen vakmanschap, maar ook een aanstekelijke liefde voor taal en literatuur. De stijloefeningen zijn zodoende geen zouteloze variaties op een thema, maar stuk voor stuk interessante, vermakelijke verhaaltjes. Ze illustreren bovendien welke macht een goede schrijver over zijn of haar lezer heeft, hoe hij de lezer kan beïnvloeden en diens interpretatie van het vertelde kan sturen. Schrijven is een ambacht, bewijst Queneau maar weer eens. Een ambacht waarin elk detail ertoe doet.

Ter afsluiting dient niet alleen voor Queneau, maar ook voor Kousbroek de loftrompet te worden gestoken. Is het een prestatie om de zelfopgelegde stijloefeningen op dit niveau tot uitvoer te brengen, dan is het een welhaast nog grotere prestatie ze goed te vertalen. Het enige wat afbreuk doet aan de uitstekende vertaling is het feit dat er een paar foutjes in de tekst zijn blijven zitten. Desalniettemin zou ik dit boekje voor de luttele 7 euro die het kost niet aan me voorbij laten gaan.

Door: Esther Kuijper

Raymond Queneau
Stijloefeningen
Uitgeverij De Bezige Bij
Vertaler: Rudy Kousbroek
€ 7,-
152 pagina’s