Sterker dan de zwaartekracht

Hoe noem je iemand die blind is voor het medelijden dat anderen voor hem reserveren? Iemand die zo ziek is dat hij denkt te kunnen genezen via de blikken van anderen? Die geen ander doel nastreeft dan in andermans herinnering te blijven bestaan? Die niet begrijpt dat hij slachtoffer is van een mentale, emotionele implosie? Inderdaad, zo iemand noemen we een voordrachtskunstenaar.

Uit onderzoek is gebleken dat mensen liever sterven dan voor publiek te spreken. Zij krijgen maanden van tevoren angstaanvallen vanwege het vooruitzicht een voordracht te moeten verzorgen. Wat zij voelen is ziekte en ik kan hen daarin geen ongelijk geven. Het is geen irreële angst te denken dat je voor lul staat.

Niemand wil ziek zijn, behalve de voordrachtskunstenaar. Die kickt op zijn ziekte. Het is heus geen toeval dat volksmenners het vak zo goed als uitgevonden hebben. Ja, we noemen het een vak, want zover is het helaas wel gekomen, terwijl onderzoek keer op keer dezelfde afwijkingen aan de menselijke psyche te zien geeft. Denk aan egocentrisme (en tegelijkertijd een inflatie van het ego), een pathologische neiging tot liegen en fabuleren, groteske zelfhaat, narcisme en masochisme. Alle voordrachtskunstenaars lijden bovendien aan paranoïde schizofrenie met hallucinatoire psychosen. Kortom, ernstige aandoeningen die een heel ander soort aandacht verdienen dan het leedvermaak waarmee literaire festivals groot zijn geworden.

Het moet gezegd, voordrachtskunstenaars hebben talent. Deze ligt erin de suggestie te wekken dat zij iets te melden zouden hebben. Voordrachtskunst heeft evenwel niets met inhoud te maken. Immers, we hebben grenzeloze waardering voor mensen die een tekst, hoe slecht ook, weten te verkopen. Aanzienlijk minder waardering krijgen de mensen die een tekst, hoe goed ook, niet weten te verkopen.

Wat we in de voordrachtskunstenaar bewonderen is zijn vermeende zelfbeheersing. De suggestie is: het kan niet anders of een persoon die een hele zaal aan zijn voeten heeft, moet ook zichzelf onder controle hebben. Maar dat is een pertinente leugen en dat weet elke voordrachtskunstenaar. Johnny van Doorn was een rasperformer, maar zichzelf beheersen deed hij natuurlijk niet. Jules Deelder is nog zo’n rasperformer, maar zichzelf beheersen heeft hij nog nooit gedaan. Uiteindelijk hebben voordrachtskunstenaars slechts één wens: de waan te leven die zij oproepen.

Het is in dit kader dus ongelooflijk jammer dat literaire festivals steeds populairder en grootschaliger worden. Aldus draagt het publiek onbedoeld bij aan een misplaatste acceptatie van geesteszieken. Waar gaat het heen? Voordrachtskunstenaars verdienen geen podium, integendeel. Die moeten we doorverwijzen.

Er is één uitzondering op dit ongenuanceerde verhaal. Één uitzondering slechts? Ja, één uitzondering die ik voor de broodnodige nuance wel móet noemen: Mustafa Stitou. Dan bedoel ik dat optreden van hem op Crossing Border. Nee, ik weet niet meer welk jaar. Ik weet nog wel het gedicht dat hij toen voordroeg: Een Zweedse man [die] is doodgevroren, / nadat hij in zijn blootje / op een sneeuwscooter was gevlucht / voor brand in zijn blokhut. Het is oorspronkelijk een nieuwsberichtje uit de krant, een readymade dus. Readymades vertellen ons dat poëzie overal aanwezig is, ook in nieuwsberichten. Maar kijk, de tekst staat hier zwart op wit en heeft geen enkele magie. Het was de voordracht van Stitou die magisch was. Hij droeg zijn tekst met een intensiteit voor die het publiek letterlijk optilde. Letterlijk? Ja, voor even was de poëtische verheffingskracht van de voordrachtskunstenaar sterker dan de zwaartekracht.