De hete droge zomer liep traag als smeltend asfalt, maar het einde is in zicht.

De pepernoten zijn, onder afkeurende blikken van vakkenvullers, weer in de schappen beland. Ik geloof dat ik zelfs al een oliebollenkraam voorbij heb zien komen op een insta-story, maar gelukkig heb ik er nog geen met mijn eigen ogen gezien. Hoe dan ook: de gloriedagen van de zomer zijn ten einde.

Maar! Dat wil niet zeggen dat het uit is met de leespret. De slimmeriken onder ons (waar ik mijzelf onder schaar) hebben hun vakantie helemaal aan het einde van het seizoen gepland. Als jullie dit lezen lig ik onder een parasolletje in Zuid-Spanje, maar ik laat jullie graag achter met nog één boek: Dode zielen van Nikolaj Gogol.

Deze tip is vooral goed als je hem leest op een vakantieoord waar ook veel Russen komen. Die hebben namelijk het imago dronken, luidruchtige, ordinaire boeren te zijn (net als Engelsen en Nederlanders, trouwens).

Wie zich daaraan ergert, kan als tegengif het beste Dode zielen ter hand nemen. Ook daarin vind je namelijk dronken en luidruchtige boeren, maar hier zijn ze zo grappig dat je niet meer zonder ze wilt.

In Dode zielen, reist dandy en oplichter Tsjitsjikov door het platteland van Rusland op zoek naar ‘dode zielen’.

Voor de duidelijkheid: in het Rusland van Gogol hadden landeigenaren nog lijfeigenen, waarvan ze maar één keer per drie jaar aan de staat moesten doorgeven wie er overleden was. Tjitsjikov bedenkt dat hij de in de tussentijd overleden lijfeigenen kan opkopen en er snel een flinke hypotheek op kan nemen. Zo wil hij een fortuin verzamelen en reist hij van landeigenaar naar landeigenaar op zoek naar dode zielen.

De ene landeigenaar is gewilliger dan de ander, maar allen zijn ze even hilarisch. Zo is er een die best zijn overleden timmerman aan Tjitsjikov wil verkopen, maar de prijs maar blijft opdrijven omdat de timmerman zó goed was in zijn vak.

Een andere landeigenaar scheldt iemand uit voor ‘flats’. Flats? Gelukkig legt Gogol in een melig voetnootje uit waarom dat zo’n erg woord is:

Flats – een voor mannen beledigend woord, afgeleid van de letter ‘f’, die door sommige mensen als een onfatsoenlijke letter wordt beschouwd.

Een andere boer vindt Tjitsjikov maar een oplichter, en maakt hem dat vriendelijk duidelijk:

‘Werkelijk waar, ik zou je opknopen,’ herhaalde Nozdjrov, ‘en ik zeg je dat in alle openheid, niet om je te beledigen, maar gewoon als vriend.’

Toegegeven: je moet van een beetje meligheid houden om zijn werken te waarderen, maar als het aan mij ligt doet iedereen er goed aan zijn neus in een boek van Gogol te steken. Zijn boeken leren ons te lachen om de vreemde streken van anderen, in plaats van ons op te vreten van ergernis.

Alleen het einde van Dode zielen is voor sommigen van ons wat onbevredigend: Gogol wilde er waarschijnlijk een trilogie van maken, maar kwam er maar niet uit. Grote delen van het tweede deel zijn door hemzelf verbrand, en het derde deel is er nooit gekomen.

Dode zielen
Nikolaj Gogol
Van Oorschot
446 blz.

//

Tom Hofland schrijft korte en lange verhalen, toneel en reclameteksten en maakt podcasts voor o.a. de VPRO. Zijn lovend ontvangen debuutroman Lyssa verscheen in 2017 bij Uitgeverij Querido en werd bekroond met het C.C.S. Crone Stipendium. Eind 2017 werd Tom uitgeroepen tot ‘het literaire talent van 2018‘ door De Volkskrant.