Op dinsdag 21 mei organiseerde SLAA het programma ‘De randen van Europa‘ in Desmet Studio’s. Over de verbeeldingen van de grenzen van Europa in literatuur en de grenzen van ons denken over wat Europa betekent en kan betekenen. Een van de sprekers was schrijfster Lisa Weeda. Zij droeg een tekst voor die ze speciaal voor de avond schreef, waarin ze haar licht liet schijnen op wat de grenzen van Europa voor haar betekenen. Haar voordracht lees je hier.

Is dit dan de rand van Europa?
Ik zie de hele tijd een afgrond.
Waar we van alle kanten in glijden.
Ik zie een Europa als zandkorrels op een papier, een vel waar in het midden een gat is
geknipt,
waar iemand langzaam een trechter van draait

Ik zie geen vals plat meer, maar een vlug omkiepend serveerblad waar alle bubbelende
gouden drank vanaf keilt.
Het druipt precies op de glimmende kleren van het gezelschap dat het besteld heeft.
Dat al de hele avond giebelend tegen elkaar zegt:
Ach doe er nog eentje
Nog een allerlaatste dan
Kan nog wel

Ik wil een touw om de randen van Europa werpen en het continent bij elkaar knopen, strak
dichtstrikken, zien hoe aan allerlei randen bruine hemden beginnen op te blazen, zwart en
rood naar buiten begint te druppen, als inkt die maar niet opdroogt, die steeds nieuwe letters
en zinnen wil maken

Ik wil ons continent
Wat is dat, ons
als een strandhanddoek vol zand uitkloppen
met 90* in de wasmachine gooien
samen met de woorden: ceasefire, verdraagzaamheid en verantwoordelijkheid

Maar ja, hoe was je de medeplichtigheid weg
Hang je het te drogen en strijk je het eruit?
Gaat de handdoek dan vanzelf bewegen en plooien waar het moet om erger te voorkomen?

Dit is geen vals plat meer
De schaal is niet meer glijdend
De heuvel naar het rechtste loopgraf vol zompige modder en diplomatieke
belangverstengeling en continentale wir-haben -es-gewusst-aber-was-mussen-wir
-jetzt-?-schaamte is duidelijk zichtbaar
Hij ligt wijd open – speelt verleidelijke riedeltjes die ons naar de kloof lokken

Nog één melodietje
dan liggen we erin

Kijk, daar graven we straks een afgrond voor onszelf

Hellend vlak hellend vlak hellend vlak

Roepen we terwijl we het metrum proberen te vinden dat allang uit onze cultuur
weggeliberaliseerd is
We zoeken en zoeken naar het ritme, terwijl ergens, in een land dat we geregeld door elkaar
halen met Armenië en zelfs Moldavië, honderdduizenden mensen van alle leeftijden over de
hoofdstraten van tbilisi lopen. Ze hebben Europese vlaggen om hun nek, de vlaggen
wapperen alsof het superheldencapes zijn. Ze dansen hun traditionele dansen en zingen ze
het Europese volkslied.

Ode aan de vrede, muziek van Beethoven, 1823, tekst van Schiller, 1795 – tussen toen en nu
zijn er honderden hellende vlakken geweest die steile bergen en diepe moordkuilen werden,
die vooruitgang riepen en vredestijden uitbraakten, die een kogel te veel afschoten en in een
treincoupé een papier ondertekenden.

Ik twijfel of ik hier moet zeggen dat deze voor Europese toekomst marcherende vechtende in elkaar
geslagen wordende mensen uit (raad je het land al?) niet weten dat terwijl zij nachten doorhalen om
hun regering te laten zien dat ze tegen sluipende repressie zijn, er één jongen op de Nederlandse
voorpagina’s staat en zelfs eigen liveblogs heeft

Een jongen die een verkeerde beweging heeft gemaakt tijdens een Europese wedstrijd waar we
niet-politieke liedjes zingen, en daar dan weer op stemmen (want dat kunnen we goed, stemmen)
Een beweging (whatever die moge zijn, want weet iemand dat überhaupt al?) waarvoor je op de
straten van tbilisi een baton in je nek krijgt en een paar klappen op je mooie Europese gezichtje, waar
ze net zo lang doorslaan tot je in elkaar zakt en ze je makkelijk kunnen verslepen

Moet ik hierop doorgaan? Ik weet het niet, zal ik teruggaan naar de afgrond?
En naar hoe we graag eerst kijken naar de afgrond van de ander, zodat we goed kunnen zien
hoe mensen vallen
Hoe dat eruit ziet
En hoelang dat duurt
En of dat misschien ook iets voor ons is

Waar is de rand eigenlijk?
Is die rand een kansberekening?
Kan nog wel even
Nog eentje dan
Ja dit is erg maar ik kan er nog een snedig grapje over maken

Wanneer zouden wij vinden dat we aan de rand liggen en dat iemand ons er vanaf moet
komen halen, wanneer zouden wij om hulp beginnen te roepen of tegen de hekken van ons
afglijdende parlement bonken met onze vuisten?

Tijdens het kijken hoe onbekende continentsgenoten de gore diepte van de dood in worden
gebombardeerd omdat wij kontendraaien met het leveren van F-16’s, stellen we elkaar
nonchalante vragen, zoals deze:
‘Zeg, heb jij soms ook het gevoel dat je helemaal plakt van de rondspuitende sekt die politici
met elkaar drinken op feestjes waar ze migranten uitruilen voor een plek in de
Schengen-regeling?’

Heb jij soms ook het idee dat je zinnen in je hoofd hoort rondzingen, zinnen als: kijk, zij hoeven hun
paspoort niet meer te laten zien bij de poortjes waar ze altijd uit de rij werden gehaald omdat ze
ondefinieerbare oost-Europeanen met soms een wat Turks-achtig uiterlijk waren, en jullie nemen in
ruil daarvoor de vluchtelingen die bij ons binnen willen. Done deal, toch?.’

Floep floep weer vijftien van de rand gepleurd

Ik zie een Europa als zandkorrels op een papier, een vel waar in het midden een gat is
geknipt,
waar iemand langzaam een trechter van draait
Onder de trechter een nieuw vlak,
Een mogelijkheid tot herschikking
Beweging
Denken over de mogelijkheid van wegglijden is net zo ingewikkeld als denken over de
mogelijkheid van vasthouden of bouwen of loopgraven dichtgooien
Of flexmigranten eerlijk betalen
En een heel huis
In plaats van een gedeelde kamer in een eengezinswoning

Europa loopt een bar binnen
En geeft een rondje aan de sancties

Sorry, dat waren de moppen al
De punchline blijft zo raar
Ik heb alles geprobeerd

Oké. Nog eens
Europa loopt een kroeg binnen
En ziet steeds scherper wordende schimmen aan de bar zitten
Er klinken oude liedjes
Op de vloer liggen stukjes gesloopte muur waar ooit een grote grijze waas achter hing
Waar een rand begon die geen afgrond maar een half continent bleek te zijn
Een van de schimmen klopt op de lege barkruk naast hem. Europa gaat zitten, krijgt een shot Chacha,
verslikt zich
Hoe scherper de schim wordt, hoe meer blauwe plekken er op diens gezicht verschijnen
Luister, zegt die: ‘Ergens gloort iets hoopvols aan de horizon’

Nee, het werkt niet
In mythes vind je zelden moppen wist je dat
In mythes wordt vooral altijd iemand geofferd
En dan iemand gewroken
Enzovoort en zo verder en dan opnieuw maar net anders tot er niemand meer echt quite staat maar
daar gaat het dan allang niet meer om – en dat is waar het dan heel hard begint te schuiven
dat is het punt waar je kan zeggen: hé nu let er niemand echt meer op, laten we eens een beetje aan de
grondwet sjorren en kijken of er überhaupt nog iemand opstaat

Hellend vlak hellend vlak
doe nog maar een rondje

hier de navo en daar niet
Dankzij de wachtruimte waar jullie verblijven kunnen wij onszelf beschermen
Zie de ruimte als een buffer, als een experimentele plek
Maar zo bedoelen we het niet natuurlijk, we bedoelen: hé, jullie voldoen nog niet aan de
eisen, nog te corrupt, nog te weinig geld

Ik ga even mijn handen wassen,
Alles plakt, daarna doe ik er nog eentje hoor, geen zorgen

kijk, weet je wat ik hoorde? we kunnen goederen ook gewoon via kyrgyzstan naar een
sanctieland exporteren
En wist je dat Nepalezen in Roemenië nu Uber eats bezorgen omdat die Roemeense
bezorgers naar het westen zijn getrokken om huizen te bouwen en op kermissen te werken,
Wist je dat ze foto’s naar hun moeders sturen van tulpenvelden en grachten en mooie auto’s
Nog eentje, ja schenk maar vol tot de rand
Wist je dat ze hun moeder berichten sturen waarin ze niet vertellen dat ze soms met z’n
achten in een eengezinswoning wonen? Of dat ze geen fivk betaald krijgen

Gaat hier goed mama, ik mis je
Ik kom snel weer thuis ik heb alleen mijn paspoort ingeleverd bij de baas dus ik moet nog even
wachten – zijn we al een Schengenland?

Lisa Weeda is een Nederlands-Oekraïense schrijver, literair programmamaker, scenarist, audiofan en virtualrealityregisseur. Tekst is altijd de basis van haar werk, maar vorm staat vrij. Oekraïne, het moederland van haar grootmoeder, staat vaak centraal. Lisa Weeda is door de Volkskrant uitgeroepen tot het literair talent van 2022. Aleksandra , haar debuutroman, werd genomineerd voor de Boekhandelsprijs en stond op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs 2022. De roman verscheen inmiddels in zes landen, waaronder Duitsland, Polen en Frankrijk. Recentelijk verscheen haar nieuwste roman: Dans dans revolutie.

//Foto: Lars Lensink