Het mocht een klein cadeau in onzekere tijden heten: de allerlaatste editie van Leesclub Le Monde ging zondag 25 oktober gewoon door. In de grote zaal van Paradiso namen de organisatoren, het vaste leespanel en het trouwe publiek afscheid van drie jaar gezamenlijk wereldreizen middels de literatuur. ‘Het is goed om op je hoogtepunt te stoppen.’

Het ‘nieuwe normaal’ brengt vooral veel teleurstellingen met zich mee. Eerder was er sprake van dat de allerlaatste Le Monde afgelast zou worden wegens aangescherpte corona-maatregelen. Toch stonden er zondag dertig ruim uit elkaar geplaatste stoelen in de grote zaal van Paradiso. Klaar voor de trouwe bezoekers van Le Monde, klaar voor een afgeslankt afscheid. Een klein lichtpunt in een roerige tijd.

Buurtsupermens
Bij Leesclub Le Monde bespraken we iedere twee maanden op zondagochtend samen met het aanwezige publiek een niet-westers boek. Op het podium verschenen voor de laatste keer de vertrouwde gezichten: presentatrice Andrea van Pol en het vaste leespanel, Maarten Westerveen en Babs Gons. Zoals altijd werden ze bijgestaan door een gast uit het land van het besproken boek. Dit keer bespraken ze samen met pianiste Kaoru Iwamura het boek ‘Buurtsupermens’ van de Japanse schrijfster Sayaka Murata.

De 36-jarige outsider Keiko Furukura heeft een uitzichtloos baantje in een Japanse buurtsupermarkt en begrijpt weinig van de mensen om zich heen. Ondanks continue druk van haar omgeving om normaal te zijn, is ze volkomen tevreden. Want wat is eigenlijk precies normaal?

De Cristiano Ronaldo van de buurtsupermarkt
Een belangrijke functie van Le Monde is dat je vreemde landen leert kennen middels literatuur. En volgens Iwamura slaagt ‘Buurtsupermens’ daar uitstekend in. “Dit soort buurtsuperwinkels zijn alomtegenwoordig en essentieel in het Japanse leven. Convenience store-mensen zoals het hoofdpersonage Keiko kom je dan ook veel tegen. Het zijn vrouwen die rond hun vijfendertigste veel te maken krijgen met de druk om carrière te maken of in een gearrangeerd huwelijk te stappen. Als hun dochter maar een goeie man vindt: dan zijn de ouders tevreden.”

Het wakkerde op het podium vooral een gesprek aan over wat er eigenlijk mis mee is om je af te zetten tegen de norm. “Wat is er nou zo erg aan om gewoon de rest van je leven in een buurtsupermarkt te willen werken en verder geen ambities te hebben? Dat je ’s ochtends wakker wordt en denkt: dit is wat ik wil?”, aldus Babs Gons.

Daarop vergeleek Maarten Westerveen haar met ‘een topatlete’. “Eigenlijk is ze de Cristiano Ronaldo van de buurtsupermarkt. Iemand die bezig is haar absolute potentie ten volste te benutten. Ze wil niet praten, ze wil geen seks. Het is alleen de buurtsupermarkt die echt voor haar leeft, en waar zij echt voor leeft.” Iwamura valt Westerveen bij: “Ze is volledig onderdeel van die supermarkt.”

‘You go girl!’
De vraag of Keiko daarmee autistisch is, wordt door publiek en panel rap van tafel geveegd. “Het is juist zo mooi aan dit boek dat dat etiket er níet opgeplakt wordt. Wat als die buurtsuper een enorme multinational was geweest? Dan had niemand gezegd: dit is niet gezond. Nu denk je: ze is een dertiger en heeft een lullig baantje. Maar dat probleem maken wíj. Het probleem ligt niet bij haar”, aldus Gons.

Hoe keek het publiek daar eigenlijk tegenaan? “Ik heb een heel ander beeld gekregen van hoe mensen leven”, aldus een Le Monde-bezoekster. “Je leert hoe er in Japan geleefd móet worden, maar je wordt ook geconfronteerd met hoe snel je je eigen normen op Keiko plakt. Eerst laat ze zich leiden door anderen, tot ze steeds meer haar eigen gang gaat. En ineens beseft: dit is wie ik ben. En dat is goed zo.”

Andrea: “Een typisch geval van een happy end dus eigenlijk. You go, girl!”

Een democratisch baken
Daarmee brak het moment van afsluiting aan. En bij een afscheid, hoe afgeslankt ook, hoort altijd een moment van reflectie. Hoe kijken Andrea, Maarten en Babs terug op veertien edities Le Monde, en boeken uit evenzoveel landen? Andrea: “In dat enorme veld van boeken heb ik bijna alleen maar aanraders gelezen. Ik vond dit echt een baken. “Dat we ontzettend gaan missen”, valt iemand uit het publiek bij.

Babs: “Wat ik ook ga missen is hoe je naar verschillende levens kunt kijken door te lezen. Als ik een favoriet moet noemen dan is dat ‘Today, I Wrote Nothing’ van de Russische Daniil Kharms. Die absurditeit van hem! Hij laat een compleet andere kant van de mensheid zien. Desondanks gaat elk boek dat we gelezen hebben voor mij over hetzelfde: wie mag je zijn als mens?”

Maarten kijkt vooral positief terug op het democratische aspect. “Ik heb genoeg boekenpanels gezien in mijn leven, en Le Monde was veruit het het minst geborneerd. Het draaide écht om het lezen, het publiek deed mee. Het sloeg gewoon aan. En ik heb boeken gelezen waar ik anders nooit van mijn leven op was gestuit. Het is jammer dat het voorbij is.”

Tot slot
En toch was dit het einde van Le Monde. Maar waarom? Misschien toch omdat je na drie jaar het risico kunt lopen op herhaling, denkt Maarten. Natuurlijk is dat jammer, vindt ook Andrea. “Het was een goeie formule, waarbij je iedere keer toch weer wat op wist te steken. Vooral de combinatie met het publiek zal me bijblijven. Mensen voelden zich veilig, ook om op elkaar te reageren. Dat is iets heel moois. Maar het is goed om op je hoogtepunt te stoppen. En je weet het maar nooit: wie weet komt Le Monde nog een keer terug. Dus, hou vol. Houd moed. Courage! En blijf lezen.”

De volledige leeslijst
In totaal hebben we de afgelopen drie jaar zeventien boeken met elkaar gelezen:

‘Buurtsupermens’ – Sayaka Murata (Japan)
‘Vanuit het duister stralend licht’ – Petina Gappah (Zimbabwe)
‘Het verborgen leven van Eurídice Gusmão’ – Martha Batalha (Brazilië)
‘Exit West’ – Moshin Hamid (Pakistan)
‘De laatste dagen van de commandant’ – Alberto Barrera Tyszka (Venezuela)
‘De Russische muur’ – Alisa Ganíjeva (Dagestan)
‘De kat’ – Takashi Hiraide (Japan)
‘Blijf bij me’ – Ayọ̀bámi Adébáyọ̀ (Nigeria)
‘Beer in the Snookerclub’ – Waguih Ghali (Egypte)
‘The bridge over the Drina’ – Ivo Andrić (voormalig Joegoslavië)
‘De blinde uil’ – Sadegh Hedayat (Iran)
‘Moussa of de dood van een Arabier’ – Kamel Daoud (Algerije)
‘De vegetariër’ – Han Kang (Zuid-Korea)
‘Today, I Wrote Nothing’ – Daniil Kharms (Rusland)
‘De tienduizend dingen’ – Maria Dermoût (Nederlands-Indië/De Molukken)
‘Een algemene theorie van het vergeten’ – José Eduardo Agualusa (Angola)
‘Anna in kaart gebracht’ – Marek Sindelka (Tsjechië)